Jan van Hoek: situatie staat op breken, IZA nodig voor gehandicaptenzorg
Er is een soort Integraal Zorgakkoord (IZA) nodig voor de gehandicaptenzorg. Verwanten, cliënten,zorginstellingen, overheden en fi nanciers moeten kiezen welke zorg de sector nog moet en kan verlenen, vertelt Jan van Hoek, die inmiddels afscheid heeft genomen als bestuursvoorzitter van Ipse de Bruggen.
Vooral bij de zwaardere zorg die de sector verleent, knelt het nu. Niet elke medewerker kan die zorg verlenen, met personeelstekorten bij zorgaanbieders als gevolg. En dat is terug te zien in de personeelskosten. Vooral hierdoor zijn de uitgaven voor personeel niet in loondienst (PNIL) in de sector hard gestegen. Vanuit VWS kwam extra geld vrij en de NZa voert een herijkingsonderzoek uit, maar de trend op de arbeidsmarkt lijkt onomkeerbaar.
Dilemma
Van Hoek ziet dat de situatie op breken staat. “Als verzekeraars de aanbieders blijven houden aan de contractafspraken, dan kan ik één ding zeggen: met deze arbeidsmarkt gaan we feitelijk minder kwaliteit leveren en het kost ons meer geld. Of ze zeggen dat we dezelfde kwaliteit moeten leveren, maar dan kunnen we niet meer zoveel cliënten met een zwaardere of complexe zorgvraag opnemen. Dan stroopt het op in de samenleving.”
Nu al ziet Van Hoek dat het ontzettend knelt als het gaat om complexe cliënten. “Het aantal keren dat ik in de laatste jaren van mijn carrière burgemeesters van soms de grootste steden aan de lijn had om iemand te plaatsen, vind ik exemplarisch voor wat er op dit moment in de complexe zorg gebeurt. Die cliënt zat dan met een Inbewaringstelling (IBS) in de politiecel en kon nergens terecht. Ik heb meegemaakt dat een burgemeester, door de druk die hij voelde, een bedwilde vorderen. Maar ja, als je geen bed hebt, waar ga je dan iemand plaatsen?”
Fundamentele herbezinning
Dit probleem is ontstaan na de invoering van de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte ggz (Wvggz), vertelt Van Hoek verder. Voor de invoering van de wetten kwamen deze cliënten bij de crisisdienst van de ggz terecht. Maar na de invoering van de wetten werden deze cliënten door de dienstdoende psychiatersoms naar de gehandicaptenzorg verwezen, en moest de sector die infrastructuur optuigen. “Maar wat je ziet is dat heel veel zorgaanbieders, die ook soms nieuw zijn in de gehandicaptenzorg, zeggen dat ze die infrastructuur niet hebben. En ook sommige grote organisaties met heel veel kleinschalige woningen kunnen dat helemaal niet. Maar wie is dan verantwoordelijk hiervoor?”
Er moet een ‘fundamentele herbezinning’ komen voor de gehandicaptenzorg, benadrukt de oud-bestuurder. De precieze oplossing heeft hij ook niet, vult hij aan, maar die zal toch gevonden moeten worden in een andere blik op bijvoorbeeld de complexe zorg. “Je kunt als instelling veel doen om je medewerkers te ontlasten, bijvoorbeeld door de bureaucratie te verkleinen. Maar dan nog maakt de druk op de arbeidsmarkt en de ongelijke druk vanuit de Wzd dat we nieuwe afspraken moeten maken over wat we van elkaar verwachten en voor wie de toegang gewaarborgd moet zijn.”
Formeel antwoord
“Voor de complexe zorg zal dat toch gewaarborgd moeten worden vanwege de risico’s voor de samenleving. En dat is niet alleen een kwestie van een zak geld. ”Dit moet gekoppeld worden aan hoe de functie en de opleiding van de zorgmedewerker wordt ingevuld. Van Hoek verwijst bijvoorbeeld naar het werk van Vanessa Olivier-Pijpers. Zij schrijft over hoe in de complexe zorg steeds meer oog moet zijn voor de context, zoals de gebouwde omgeving en de manier waarop de zorgorganisatie wordt vormgegeven en hoe het netwerk hierop inspeelt. “Dat vraagt ook een andere opleiding zodat die context-variabelen een plek krijgen. Maar dat staat nog in de kinderschoenen.”
Kun je als zorginstelling niet zelf die verandering die nodig is in de complexe zorginzetten? “Ja, dat doen we ook, en we hebben ook met verwanten goed contact over welke bijdrage zij kunnen leveren. Ik denk alleen dat de problematiek groter is dan wat een individuele instelling kan oplossen. We moeten meer openlijk praten over de druk in de complexe zorg. De eerste keer dat ik hierover met de inspectie contact opnam, kreeg ik een redelijk formeel antwoord dat ik binnen de richtlijnen en regelgeving kan opereren. Uiteindelijk kwam er wel iets van een gesprek op gang, maar dat toont aan dat iedereen nog wat huiverig is om op een andere manier zijn verantwoordelijkheid te nemen.”
Een ander debat
Er is echt een ander debat nodig, benadrukt Van Hoek nogmaals. “Een gesprekmet verwanten en de samenleving over wat je kan verwachten als je een kind krijgt met een handicap. Over de mogelijkheden die er zijn om ervoor te zorgen dat mensen niet meteen een beroep doen op professionele zorg. En vervolgens ook die problematiek van de complexe zorg en de infrastructuur die daarvoor nodig is. Ik wijs naar niemand, maar de discussies die zijn geweest kunnen we wel iets beter voeren.”
Tekst: Wilbert Zuil
Bron: Zorgvisie